Mô tả vị thuốc

Tên gọi thông thường: Hắc sâm

Tên gọi thông thường khác:
Trọng Đài,
Sâm Đen,
Thủy La Bặc,
Lộc Trường,
Sơn Ma,
Hắc Nguyên Sâm,
Sơn Đương Quy,
Nguyên Sâm,

Hắc sâm mang tên quốc tế Scrophularia ningpoensis Hemsl. Đây là một loài thực vật có hoa thuộc họ Scrophulariaceae (họ Hoa Mõm sói).

Tính chất tự nhiên

Hắc sâm là loại cây thân thảo, cao chừng 1,5 – 2m, sống lâu năm. Thân thẳng, hình vương, có rãnh dọc, khi non có lông ở, sau nhẵn hoặc có ít lông tuyến. Lá mọc đối, hình bầu dục hay hình mác, dài 7 – 20cm, rộng 3,5 – 12cm, gốc hình nêm, đầu nhọn, mép có răng cưa nhỏ, mặt trên màu lục sẫm, mặt dưới nhạt có ít lông nhỏ rải rác; cuống lá dài 2 – 4cm.

Cụm hoa mọc nhiều ngọn thân và kẽ lá đầu cành thành chuỳ to gồm nhiều xim tán; hoa màu vàng nâu hoặc tím đỏ; đài 5 răng hàn liền, mép mỏng tanh, mặt phí ngoài có lông tuyến; tràng hình chén có môi trên dài hơn nữa môi dưới; nhị 4, 2 dài, 2 ngắn thoái hoá gần như hình trụ.

Quả nang, hình bầu dục, dài 8 – 9mm, có đài tồn tại, hạt nhiều, màu đen.

Mùa hoa quả: Tháng 6 – 10.

Rễ củ dài 3 – 15cm, phần trên hơi phình to và thuôn nhỏ dần về bên dưới, một trong các rễ hơi cong. mặt phí ngoài của rễ màu nâu đen hoặc nâu xám, có nhiều rãnh lộn xộn và nếp nhăn, nhiều vết tích của đoạn rễ nhỏ hay rễ con còn sót lại cùng với rất nhiều lỗ vỏ nằm ngang. Lõi rễ màu đen, phía phía bên ngoài có lớp bần mỏng tanh bao bọc, bên trong có nhiều bó libe – gỗ tạo thành vân tỏa ra. Rễ Hắc sâm mềm, hơi dẻo, vị hơi ngọt và đắng nhẹ, mùi đặc, tương đối giống mùi đường cháy.

vị thuốc Hắc sâm thái từng lát: vị thuốc Hắc sâm là những lát mỏng tanh hình bầu dục hoặc gần tròn, mặt phí ngoài của rễ màu nâu xám hoặc vàng xám. Mặt thái theo từng lát màu đen, có thể có khe nứt, hơi bóng, vị hơi ngọt và đắng nhẹ, mùi mang nét đặc trưng riêng tương đối giống vậy như mùi đường cháy.

Phân bố, thu hái, chế biến

Phân bố

Hắc sâm của Trung Quốc được nhập vào việt nam vào những năm 1960. trước nhất, cây được trồng thử nghiệm ở Sapa, Bắc Hà (Lào cai), sau chuyển xuống Tam Đảo (Vĩnh Phúc), Sìn Hồ (Lai Châu), Phó Bảng – Đồng Văn (Hà Giang), Bá Thước (Thanh Hóa).

Hiện nay, cây đã mọc hoang dại trong tự nhiên, xen lẫn với nhiều loài cây cỏ khác ở ven đường đi, ven rừng và bờ nương.

Thu hái, chế biến

Thu hái rễ củ Hắc sâm vào trong ngày đông, khi thân và lá cây đã tàn lụi. Đào lấy rễ, rửa thật sạch đất cát, cắt bỏ rễ con rồi tách riêng từng rễ và phân loại to nhỏ. Sấy hoặc phơi ở nhiệt độ 50 – 60oC cho tới gần khô. tiếp theo, ủ rễ trong 5 – 10 ngày, tới khi trong ruột rễ chuyển thành màu nâu đen hoặc đen, rồi tiếp tục phơi tới khô hẳn.

Cách ủ vị thuốc Hắc sâm: Trải vị thuốc sau khoản thời gian phơi gần khô trên nong nia thành lớp dày chừng 15cm, phủ một lớp rơm mỏng tanh hay đậy bằng một chiếc nong nia khác, để nơi mát, đảo vài lần mỗi ngày. Không được đổ vị thuốc dày quá, thường xuyên đảo trộn và không đậy quá kín vì vị thuốc dễ bị hấp hơi dẫn tới thối hỏng. Khi nên dùng rửa thật sạch, ủ rễ Hắc sâm tới mềm rồi thái từng lát mỏng tanh và phơi khô.

Bảo quản

Để nơi khô, tránh mốc mọt.

Bộ phận sử dụng

Rễ củ